بهرام بیضایی مردی که بارها در عرصه فیلم و سینما نام او به گوشتان خورده، پژوهشگری عمیق در تاریخ اسطوره و ادبیات ایران است که در خلال پژوهش‌گری‌هایش به نوشتن فیلمنامه، نمایشنامه و کتاب همچنین کارگردانی چندین اثر فاخر مشغول بوده است. در این مقاله قصد داریم به فیلم‌های بهرام بیضایی نگاهی بیندازیم و شما را با آثار به یادماندنی، بهترین فیلم های او و جهان این هنرمند روشنفکر بیشتر و بهتر آشنا کنیم.
زندگی‌نامه بهرام بیضایی
بهرام بیضایی در پنجم دی‌ماه 1317 ( ۲۶ دسامبر ۱۹۳۸) به دنیا آمد تا به یکی از مهم‌ترین شمایل فرهنگی معاصر کشور تبدیل شود. پدرش او شاعر و خانواده‌اش فرهنگی بودند به همین خاطر از کودکی عاشق سینما شد. بیضایی در دوران تحصیل دانشجوی ادبیات فارسی دانشگاه تهران شد اما چندی بعد شیوه آکادمیک دانشگاه تهران با روحیاتش سازگار نبود و تصمیم گرفت دانشگاه را ترک کند. پس از آن مدتی کارمند اداره ثبت اسناد بود و در این حین شیفته تعزیه شد و فعالیت‌های فرهنگی‌اش را دیرتر اوایل دهه چهل با انتشار مجموعه پژوهش‌هایش در دوران دانشگاه در یک مجله آغاز کرد. از شغل کارمندی اداره ثبت به اداره هنرهای دراماتیک و نمایشی رفت و همان سال با یک دوربین هشت میلی‌متری اولین فیلمش را ساخت.
پیش‌تر بهرام بیضایی در حوزه نمایشنامه‌نویسی و کارگردانی تئاتر فعالیت هنری خود را آغاز کرد و در دهه چهل همراه با ستاره‌های تئاتر آن زمان مانند اسماعیل خلج، ساعدی، اکبر رادی و بیژن مفید نسل درخشان هنرهای نمایشی ایران را تشکیل می‌دادند. در سال ۱۳۴۲ برای اولین‌بار نمایشنامه‌ای از بهرام بیضایی به کمک جعفر والی اجرا و در تلویزیون به نمایش درآمد که البته سال‌های بعد از انتشار بیضایی از آن به عنوان یکی از کارهای ضعیفش نام برد.
معرفی بهترین فیلم های بهرام بیضایی
از بهرام بیضایی به عنوان یکی از فیلم‌سازانِ صاحب‌سبک و معتبر سینمای ایران و از نویسندگان برجستهٔ ادبیات نوین فارسی یاد می‌شود. جالب است بدانید بعضی از نمایشنامه‌های بیضایی به انگلیسی، فرانسوی، آلمانی، عربی و زبان‌های دیگری درآمده و در آسیا و اروپا و آمریکای شمالی چاپ و حتی اجرا شده‌است.
از سال ۱۳۴۱ به بعد کارنامه هنری بیضایی را ده فیلم بلند و چهار فیلم کوتاه و هفتاد کتاب همچنین نمایش‌هایی بر صحنه‌های شهرهای مختلف ایران و خارج از ایران تشکیل می‌دهد. در ادامه به معرفی بهترین فیلم‌های بهرام بیضایی اشاره خواهیم کرد.
فیلم کوتاه «عمو سبیلو» اثر بهرام بیضایی
اواخر دهه ۴۰ با حمایت کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان که در آن زمان قطب گرد هم آوردن روشنفکران بود او توانست اولین فیلم کوتاهش یعنی «عمو سبیلو» را بسازد. فیلمبردار فیلم آقای نعمت حقیقی و موسیقی‌اش متن آن اثر اسفندیار منفردزاد بود. فیلم «عمو سبیلو» یکی از بهترین فیلم های کوتاه بهرام بیضیایی است که تماشای آن برای هر هنردوست ایرانی الزامیست.
داستان این فیلم حول محور زندگی یک معلم تازه‌وارد که سادگی خاص در رفتار و شخصیتش دارد کی‌گذرد و تأثیرگذاری او را در محیط و موقعیت جدید مورد توجه قرار می‌دهد. روند داستان زوایای پنهان و جذاب این شخصیت بخصوص در دوران عاشقی او به خواهر یکی از شاگردانش به تصویر درمی‌آید و در انتها فیلم با تلخی که خاص نگاه بیضایی است داستان فیلم پایان می‌یابد.
فیلم «غریبه و مه» بهرام بیضایی
«غریبه و مه» محصول سال 53 است که برنده جایزه جشنواره بین‌المللی قاهره شد. «غریبه و مه» با بازی بی‌نظیر پروانه معصومی و خسرو شجاع‌زاده را می‌توان به عنوان شروع مسیر ویژه فیلمسازی بهرام بیضایی با تاکید روی نشانه‌ها و نمادها در درام دانست. داستان فیلم غریبه و مه در یک روستای دورافتاده کنار آب اتفاق می‌افتد. روزی اهالی روستا قایقی را با یک سرنشین پیدا می‌کنند که خودش هم نمی‌داند چه بر سرش آمده است. مرد در روستا می‌ماند و پای زنی به نام رعنا به زندگی‌اش باز می‌شود. رعنا که یک‌بار شوهرش را آب برده این‌بار می‌خواهد مرد را نجات دهد تا اتفاقات تلخ گذشته تکرار نشود. اتفاقات داستانی و نحوه روایت فیلم «غریبه و مه» چیزی است که این اثر را تبدیل به یکی از بهترین فیلم های بهرام بیضایی کرده است
فیلم سینمایی«کلاغ» به کارگردانی بهرام بیضایی
فیلم سینمایی کلاغ سال 56 ساخته شد که درباره شخصیت یک معلم زن با بازی پروانه معصومی است. داستان این فیلم حول محور دنیای ذهنی و واقعی این زن معلم است که با حضور مادر شوهری که دچار فراموشی شده چالش‌های آن را دوچندان می‌کند. جالب است بدانید «کلاغ» یکی از فیلم‌های خاص سینمای قبل از انقلاب بود که یادآور فضای مستقل آثار آن دهه به حساب می‌آید.
علاوه بر این فیلم، آثاری چون «چریکه تارا» محصول سال 57 و «مرگ یزدگرد» سال 61 بر اساس نمایشنامه‌ای از این فیلمساز ساخته شده که البته اجرای صحنه‌ای هم داشته است که نشان می‌دهد این اثر یکی دیگر از مهم‌ترین و بهترین فیلم های بهرام بیضایی است.
فیلم سینمایی «باشو غریبه کوچک» اثر بیضایی
فیلم «باشو غریبه کوچک» سال 65 ساخته شد که فیلمی تاثیرگذار درباره پیامدهای جنگ ایران بین اقوام است. الگوی مهاجرت اجباری یک بچه جنگ‌زده به شمال ایران که بعدها در مجموعه «گل پامچال» هم به گونه‌ای دیگر استفاده شد، در این فیلم محور تقابل و تعامل دو فرهنگ و سنت به حساب می‌آید.
جالب است بدانید سوسن تسلیمی با حضور در این فیلم به همکاری‌های خود با بیضایی گسترده کرد و تبدیل به بازیگر زن برجسته آثار او تا زمان مهاجرتش به خارج شد. او با نقش‌آفرینی در نقش نایی زن شمالی که باشو را با جهان و طبیعت اطرافش پیوند می‌دهد، حضورش را در سینمای ایران بسیار ماندگار کرد.
فیلم سینمایی «شاید وقتی دیگر»
فیلم «شاید وقتی دیگر» محصول سال 66 است که ادامه همکاری بهرام بیضایی با سوسن تسلیمی هم به حساب می‌آید. فیلم داستان دو خواهر دوقلوی جدا افتاده است که این بار از زاویه‌ای خاص روایت می‌شود تا در یکی از پیچش‌های روایی، سوءتفاهم روانپریشی و خیانت به حضور یک همزاد و خواهر دوقلو تغییر پیدا کند.
جالب است بدانید سوسن تسلیمی در سه نقش مادر و خواهران دوقلو ظاهر می‌شود که از نظر خاستگاه با هم متفاوت هستند. مادری که در کودکی دو فرزندش را سر راه گذاشته و از سرنوشت آنها بی‌خبر مانده، زنی که دچار کابوس‌های تکراری و باور روانپریشی است و شوهرش به او شک دارد و یک زن دیگر در نقش نقاش با روحیه‌ای آرام که به نوبه خود یک شاهکار در رزومه هنری او به حساب می‌آید.
فیلم سینمایی «مسافران» بهرام بیضایی
سینمایی «مسافران» ساخته بیضایی در سال 70 همچون دیگر آثار بیضایی با فیلمنامه‌ای از نوشته‌های خودش ساخته شد. این فیلم با نگاهی خاص به عینیت‌بخشی به باور جمعی، پیش‌آگاهی درباره مرگ را نیز محور اصلی داستان فیلم قرار می‌دهد. در واقع آگاهی مادربزرگ از تصادف جمعی از خانواده در راه سفر، با گسترش باور او از بازگشت آنها ادامه پیدا می‌کند.
در پایان وقتی مردگان آینه به دست به میهمانی زندگان می‌آیند، این باور برای همگان عینیت پیدا می‌کند. جالب است بدانید مژده شمسایی در این فیلم با حضور در نقش دختری که خواهرش در راه سفر برای شرکت در مراسم عروسی او تصادف می‌کند، به عنوان بازیگر زن آثار بیضایی معرفی شد که این محوریت و همکاری در فیلم‌های بعد نیز ادامه پیدا کرد.
فیلم «سگ‌کشی» به کارگردانی بهرام بیضایی
فیلم سینمایی «سگ‌کشی» محصول سال 79 درباره زنی است که با چالش‌های مشکلات مالی همسرش با چهره‌ای سیاه از حضور زن در اجتماع مواجه می‌شود. مژده شمسایی بازیگر مطرح فیلم مسافران، این بار هم ایفاگر نقش زنی مستقل است که برای نجات شوهرش تصمیم می‌گیرد چک‌های او را از بین طلبکارانش جمع کند.
این تصمیم او را در موقعیتی قرار می‌دهد که نقدی بر موقعیت آسیب‌پذیر زن در اجتماع و مناسبات مردانه وارد می‌کند. در انتها وقتی زن زخم‌خورده، آخرین ضربه را هم از خیانت شوهرش دریافت می‌کند دیدگاه خاص این نویسنده و فیلمساز به موقعیت زن در روزگار معاصر در جامعه برجسته‌تر می‌شود.
بیشتر بخوانید:
- بهترین فیلم‌های مارول
- بهترین فیلم‌های خون آشامی که باید تماشا کنید
- بهترین انیمه‌های ۲۰۲۴ که نباید از دست بدهید
فیلم مشهور «وقتی همه خوابیم» از بهرام بیضایی
فیلم سینمایی «وقتی همه خوابیم» با بازی مجید مظفری ، سحر دولتشاهی ، مژده شمسایی ، حسام نواب صفوی ، شقایق فراهانی ، علیرضا جلالی تبار ، هدایت هاشمی ، مهرداد ضیایی ، میرطاهر مظلومی ، حسین محب اهری ، بابک بیات ، سیروس تسلیمی ، انوشیروان فاطمی ، محمدرضا ترابی ، محمد رضایی راد محصول سال 87 جدیدترین فیلم بهرام بیضایی پس از هشت سال است که به مسائل پشت صحنه سینمای ایران می‌پردازد. این فیلم همچنین ورود طنز را به آثار این فیلمساز ثبت می‌کند که منحصر به فرد او است.
علاوه بر این فیلم «وقتی همه خوابیم» در بیست و هفتمین جشنواره فجر سیمرغ بلورین بهترین فیلم از نگاه مخاطبان در بخش بین‌الملل، سیمرغ بلورین بهترین تدوین و همچنین طراحی صحنه و لباس و چهره‌پردازی را از بخش مسابقه سینمای ایران یعنی سودای سیمرغ دریافت کرد.
در این مقاله به معرفی فیلم‌های برتر در کارنامه بهرام بیضایی به عنوان فیلمنامه نویس کارگردان و پژوهشگر پرداختیم. شما تا به حال کدام آثار در کارنامه هنری بهرام بیضایی را مشاهده کردید؟ به نطر شما جای کدام اثر از این هنرمند در لیست خالی است؟ تجربیات خود را با ما در قسمت دیدگاه‌ها به اشتراک بگذارید.
پرسش‌های متداول کاربران
بهترین فیلم بهرام بیضایی کدام است؟
با توجه به نظر مخاطبان و نقادان حوزه فیلم و سریال، فیلم «وقتی همه خوابیم» از بهترین آثار بیضایی محسوب می‌شود که توانست سیمرغ بلورین جشنواره فجر را نیز از آن خود کند.
بهرام بیضایی متولد چه سالی است؟
بهرام بیضایی متولد پنجم دی ماه 1317 ( ۲۶ دسامبر ۱۹۳۸) است.
